Czy nowe badania zmieniają podejście do FPHL?
Kobiece łysienie androgenowe (FPHL) to powszechne zaburzenie włosów, które znacząco wpływa na psychikę pacjentek. Charakteryzuje się postępującą miniaturyzacją mieszków włosowych z przekształceniem włosów terminalnych w włosy meszkowe. W patogenezie FPHL sugerowane są zarówno czynniki androgenowe jak i nieandrogenowe, jednak dokładny związek z androgenami nie jest w pełni wyjaśniony. Obecnie dostępne metody leczenia nie zawsze przynoszą satysfakcjonujące rezultaty, a jedyną opcją terapeutyczną zatwierdzoną przez FDA jest miejscowy minoksydyl w postaci 2% roztworu lub 5% pianki. Mechanizm działania minoksydylu obejmuje zwiększoną angiogenezę i syntazę prostaglandyn-1.
Nowe badanie przeprowadzone w Klinice Włosów Wydziału Dermatologii Uniwersytetu w Aleksandrii miało na celu ocenę skuteczności i bezpieczeństwa trzech różnych preparatów miejscowych w leczeniu FPHL: roztworu finasterydu 1%, roztworu spironolaktonu 5% oraz roztworu minoksydylu 5%. W badaniu prospektywnym, randomizowanym wzięło udział 45 dorosłych kobiet z rozpoznanym FPHL, podzielonych na trzy równe grupy. Pacjentki aplikowały przypisane roztwory dwa razy dziennie przez 16 tygodni. “Nasze badanie było pierwszym, które bezpośrednio porównało te trzy popularne opcje terapeutyczne zarówno pod względem klinicznym, jak i trichoskopowym” – piszą autorzy badania.
Ocena skuteczności obejmowała badanie kliniczne z wykorzystaniem skali Sinclair, fotografię globalną oraz badanie trichoskopowe, które analizowało gęstość włosów, obecność żółtych kropek, znaku peripilarnego, hiperpigmentacji plastra miodu oraz odsetek pojedynczych jednostek mieszkowych. Dodatkowo badano poziom satysfakcji pacjentek z leczenia. Badanie trichoskopowe przeprowadzono za pomocą ręcznego dermatoskopu DermLiteaVI (3Gen) przy 10-krotnym powiększeniu, skupiając się na stałym obszarze 1 cm² w okolicy czołowej.
Wyniki badania wykazały, że zarówno finasteryd jak i minoksydyl wykazują porównywalną skuteczność, znacznie przewyższając spironolakton. W grupach stosujących finasteryd i minoksydyl zaobserwowano znaczącą poprawę w skali Sinclair (p=0,046 i p=0,025). Trichoskopowo odnotowano znaczący wzrost gęstości włosów oraz zmniejszenie liczby żółtych kropek i odsetka pojedynczych jednostek mieszkowych. Co ciekawe, tylko w grupie stosującej finasteryd zaobserwowano znaczącą redukcję znaku peripilarnego, co może sugerować dodatkowe działanie przeciwzapalne tego leku.
Ocena fotograficzna wykazała umiarkowaną poprawę u 60% pacjentek stosujących finasteryd i 53,3% stosujących minoksydyl, podczas gdy w grupie spironolaktonu 73,3% pacjentek wykazało słabą poprawę. Poziom satysfakcji był również wyższy w grupach finasterydu i minoksydylu, gdzie odpowiednio 53,3% i 46,7% pacjentek zgłosiło umiarkowaną satysfakcję z leczenia.
Czy topiczny finasteryd to przełom w terapii FPHL?
Czy topiczny finasteryd może stanowić bezpieczną alternatywę dla minoksydylu? Wyniki badania sugerują, że tak. Mechanizm działania finasterydu polega na hamowaniu enzymu 5α-reduktazy typu II, co wpływa na miejscowy poziom androgenów w skórze głowy i produkcję sebum. Z kolei minoksydyl działa poprzez zwiększenie angiogenezy i stymulację czynników wzrostu, w tym naczyniowego czynnika wzrostu śródbłonka w brodawce skórnej.
Co istotne, w badaniu nie zaobserwowano poważnych skutków ubocznych w żadnej z grup. Jedynie dwie pacjentki z grupy minoksydylu zgłosiły łagodne, przejściowe podrażnienie skóry głowy. Warto jednak zauważyć, że w badaniu nie mierzono poziomu dihydrotestosteronu (DHT) w surowicy, co stanowi pewne ograniczenie, ponieważ wcześniejsze badania sugerowały możliwość wchłaniania przezskórnego finasterydu, choć w stężeniach 100-krotnie niższych niż przy podaniu doustnym.
“Nasze wyniki wskazują, że miejscowy finasteryd może być tak samo skuteczny jak minoksydyl w leczeniu FPHL, co daje klinicystom dodatkową opcję terapeutyczną, szczególnie dla pacjentek nieodpowiadających na minoksydyl lub nietolerujących jego działań niepożądanych” – podsumowują badacze.
Interesującym aspektem badania jest również ocena trichoskopowa, która dostarcza cennych informacji o zmianach zachodzących na poziomie mieszków włosowych. Przed rozpoczęciem leczenia, u 57% wszystkich pacjentek zaobserwowano żółte kropki, które odzwierciedlają mieszki włosowe pozbawione włosów i mogą wskazywać na obecność dużych aktywnych zrazików łojowych w stosunku do zminiaturyzowanych mieszków włosowych. Z kolei znak peripilarny, występujący u 62% pacjentek, jest związany z okołomieszkowym naciekiem limfocytarnym we wczesnym stadium łysienia androgenowego.
W grupie stosującej finasteryd zaobserwowano znaczącą redukcję żółtych kropek i znaku peripilarnego, co może wskazywać na jego wpływ zarówno na produkcję sebum, jak i na procesy zapalne wokół mieszków włosowych. “Zdolność finasterydu do zmniejszania znaku peripilarnego jest szczególnie interesująca, ponieważ może sugerować dodatkowy mechanizm działania związany z hamowaniem stanu zapalnego wokół mieszków włosowych” – zauważają autorzy badania.
- Miejscowy finasteryd 1% wykazuje porównywalną skuteczność do minoksydylu 5% w leczeniu FPHL
- Oba preparaty są znacznie skuteczniejsze niż miejscowy spironolakton 5%
- W grupach finasterydu i minoksydylu zaobserwowano:
\- Znaczącą poprawę w skali Sinclair
\- Wzrost gęstości włosów
\- Zmniejszenie liczby żółtych kropek
\- Wyższy poziom satysfakcji pacjentek - Finasteryd dodatkowo wykazał działanie przeciwzapalne poprzez redukcję znaku peripilarnego
Jakie strategie i mechanizmy rządzą terapią FPHL?
Wcześniejsze badania sugerowały, że terapia skojarzona może dawać lepsze wyniki niż monoterapia. Suchonwanit i współpracownicy wykazali, że połączenie 0,25% finasterydu z 3% minoksydylem było skuteczniejsze niż sam minoksydyl w zwiększaniu średnicy włosów u kobiet po menopauzie z FPHL, chociaż gęstość włosów zwiększyła się podobnie w obu grupach. Podobnie, Rossi i współpracownicy wykazali, że topiczny finasteryd w połączeniu z 2% minoksydylem miał większą skuteczność niż topiczny 17α-estradiol z 2% minoksydylem.
Czy spironolakton miejscowy jest nieskuteczny w leczeniu FPHL? Wyniki obecnego badania sugerują jego ograniczoną skuteczność w porównaniu do finasterydu i minoksydylu, ale autorzy zaznaczają, że może to wynikać z krótszego okresu leczenia. “Spironolakton może wymagać dłuższego czasu działania, przekraczającego 12 tygodni, aby wykazać znaczący efekt” – sugerują badacze, powołując się na wcześniejsze prace Berardesca i współpracowników. Różnice w wynikach w porównaniu do wcześniejszych badań mogą również wynikać z większej liczebności próby lub dłuższego czasu trwania leczenia w poprzednich badaniach.
Warto również zwrócić uwagę na różnice w mechanizmach działania tych trzech preparatów. Finasteryd i spironolakton mają działanie antyandrogenne, ale tylko finasteryd wykazał znaczącą skuteczność w badaniu. Może to wskazywać na kluczową rolę 5α-reduktazy w patogenezie FPHL i wyjaśniać, dlaczego inhibicja tego enzymu przez finasteryd przynosi lepsze rezultaty niż inne mechanizmy antyandrogenne.
Badanie wnosi również wkład w zrozumienie wartości diagnostycznej badania trichoskopowego w FPHL. Przewaga pojedynczych włosów w jednostkach mieszkowych w okolicy czołowej została potwierdzona jako główna cecha FPHL – 53,3% pacjentek w badaniu prezentowało pojedyncze włosy w jednostkach mieszkowych (>75% zajęcia), co wskazuje na proces miniaturyzacji dotykający włosy terminalne w FPHL. U zdrowej osoby w każdym mieszku włosowym znajduje się 2-4 włosów terminalnych.
- Jest przeciwwskazany u kobiet w ciąży ze względu na ryzyko feminizacji płodu męskiego
- Istnieje ryzyko wchłaniania systemowego, choć w stężeniach 100-krotnie niższych niż przy podaniu doustnym
- Nie zaleca się stosowania u pacjentek z nowotworami
- Brak konsensusu co do optymalnego stężenia i częstotliwości aplikacji
- Konieczne są dalsze badania z większą grupą pacjentek i dłuższym okresem obserwacji
Jakie wyzwania i ograniczenia należy brać pod uwagę?
Jakie są ograniczenia topikalnego finasterydu? Mimo obiecujących wyników, nadal istnieją wątpliwości dotyczące jego bezpieczeństwa u kobiet w wieku rozrodczym. Finasteryd jest przeciwwskazany w ciąży ze względu na ryzyko feminizacji płodu męskiego, a nawet jego miejscowe stosowanie budzi obawy dotyczące potencjalnego wchłaniania systemowego. Badacze podkreślają, że nie zaleca się podawania miejscowego finasterydu pacjentkom z nowotworami z obawy przed wchłanianiem systemowym.
Porównując wyniki obecnego badania z wcześniejszymi doniesieniami, można zauważyć, że zastosowano stosunkowo wyższe stężenie finasterydu (1%) niż w poprzednich badaniach. Autorzy zwracają uwagę, że nie ma konsensusu co do optymalnego stężenia, rodzaju nośnika oraz ilości i częstotliwości aplikacji, co wymaga dalszej standaryzacji.
Bezpieczeństwo stosowania miejscowego finasterydu jest kluczowym aspektem jego potencjalnego zastosowania klinicznego. W przeciwieństwie do niektórych wcześniejszych badań, w obecnym badaniu nie zaobserwowano żadnych skutków ubocznych w grupie stosującej finasteryd. Jednak Lee i współpracownicy w przeglądzie systematycznym odnotowali przypadki świądu, podrażnienia, podwyższonych enzymów wątrobowych, bólu głowy, bólu jąder i bólu jamy ustno-gardłowej przy stosowaniu miejscowego finasterydu.
Dane farmakodynamiczne z badania Mazzarella i współpracowników nie wykazały znaczących zmian w poziomie DHT w osoczu po 16 miesiącach stosowania miejscowego finasterydu. Jednak Piraccini i współpracownicy nie wykluczyli możliwości wystąpienia ogólnoustrojowych działań niepożądanych związanych z obniżonym poziomem DHT w surowicy po zastosowaniu miejscowego finasterydu, nawet przy stężeniu w osoczu 100-krotnie niższym niż przy podaniu doustnym. Podobnie Suchonwanit i współpracownicy zaobserwowali spadek poziomu dihydrotestosteronu w porównaniu z poziomem wyjściowym u kobiet po menopauzie, które otrzymywały miejscowy finasteryd, co może wskazywać na jego wchłanianie przezskórne.
W kontekście praktyki klinicznej, wyniki tego badania sugerują, że topikalny finasteryd może być wartościową opcją terapeutyczną dla pacjentek z FPHL, zwłaszcza tych, które nie odpowiadają na standardowe leczenie minoksydylem. Jednak decyzja o jego zastosowaniu powinna uwzględniać indywidualny profil pacjentki, w tym wiek, status menopauzalny i planowanie ciąży.
Badanie ma pewne ograniczenia, w tym małą liczebność próby i stosunkowo krótki okres leczenia. Autorzy podkreślają potrzebę przeprowadzenia dalszych badań z większą liczbą pacjentek i dłuższym okresem obserwacji. Szczególnie ważne byłoby zbadanie bezpieczeństwa stosowania miejscowego finasterydu u kobiet w wieku przedmenopauzalnym lub z historią nowotworów zależnych od estrogenów, ze względu na potencjalne ryzyko wchłaniania systemowego. Dodatkowo, w obecnym badaniu nie mierzono poziomu DHT i androgenów w surowicy, co stanowi istotne ograniczenie.
Podsumowując, topikalny finasteryd 1% jest tak samo bezpieczny i skuteczny jak minoksydyl 5% w leczeniu FPHL. Oba preparaty wykazały większą skuteczność zarówno klinicznie, jak i trichoskopowo, niż topikalny spironolakton. Stosowanie miejscowego finasterydu może być zatem kolejną opcją dla pacjentek z FPHL, które nie odpowiadają na minoksydyl lub u których występują nietolerowane działania niepożądane. Ze względu na ograniczone dostępne dane, konieczne są dalsze badania z większą liczbą pacjentek i długoterminową obserwacją. Dodatkowo, należy przeprowadzić ocenę terapii skojarzonej preparatów miejscowych i porównać ją z dostępnymi danymi.
Podsumowanie
Badanie przeprowadzone na Uniwersytecie w Aleksandrii porównało skuteczność trzech preparatów miejscowych w leczeniu kobiecego łysienia androgenowego: finasterydu 1%, minoksydylu 5% i spironolaktonu 5%. Wyniki wykazały, że finasteryd i minoksydyl mają porównywalną skuteczność, znacznie przewyższając spironolakton. W grupach stosujących finasteryd i minoksydyl zaobserwowano istotną poprawę w skali Sinclair oraz parametrach trichoskopowych, w tym wzrost gęstości włosów i zmniejszenie liczby żółtych kropek. Finasteryd wykazał dodatkowe działanie przeciwzapalne poprzez redukcję znaku peripilarnego. Poziom satysfakcji pacjentek był najwyższy w grupach stosujących finasteryd i minoksydyl. Badanie nie wykazało poważnych skutków ubocznych, jednak zwrócono uwagę na potrzebę dalszych badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania miejscowego finasterydu, szczególnie u kobiet w wieku rozrodczym. Wyniki sugerują, że miejscowy finasteryd może stanowić wartościową alternatywę dla pacjentek nieodpowiadających na standardowe leczenie minoksydylem.
Bibliografia
Al Sayed Naglaa Mohamad, El Morsy Eman Hamed, Hussein Tarek Mahmoud and Hassan Eman Mohamed. Clinical and Trichoscopic Evaluations of Topical Finasteride 1%, Topical Spironolactone 5%, and Minoxidil 5% in Female Pattern Hair Loss Treatment. Dermatology Practical & Conceptual 2025, 15(1), 228-235. DOI: https://doi.org/10.5826/dpc.1501a4698.
